Świadectwa czeladnicze i dyplomy mistrzowskie są nadawane na podstawie ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (tj. Dz. U. z 2016 r., poz. 1285). Kwalifikacje te są wydawane przez izby rzemieślnicze osobom, które z wynikiem pozytywnym złożyły stosowne egzaminy (opisane w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2017 r. w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych; Dz.U. z 2017 r. poz. 89). Cechą charakterystyczną egzaminów czeladniczych i mistrzowskich jest ich powszechna dostępność dla różnych grup kandydatów, zarówno absolwentów nauki zawodu, jak też osób dorosłych, które poszukują możliwości formalnego potwierdzenia kompetencji często zupełnie niezwiązanych z wykształceniem i nabytych w wyniku samodzielnego uczenia się (np. w czasie pracy). Należy także podkreślić, że kwalifikacje czeladnika i mistrza można uzyskać nie tylko w popularnych zawodach. Są one także szansą zachowania kwalifikacji w zawodach unikatowych i rzadko występujących, których wykonywanie wymaga umiejętności traktowanych w kategoriach dorobku kultury niematerialnej. Jak wykazuje „Raport na temat działalności edukacyjnej rzemiosła” (Związek Rzemiosła Polskiego, Warszawa 2016), w 2015 r. do egzaminów czeladniczych przystąpiło 28 915 osób, z których 26 539 uzyskało świadectwa czeladnicze. Do egzaminów mistrzowskich przystąpiło 2831 osób, z czego 2678 uzyskało dyplomy mistrzowskie. Wśród zawodów, które od lat cieszą się wysokim zainteresowaniem osób chcących uzyskać tytuł czeladnika lub mistrza, znajdują się zawody związane z obróbką drewna: stolarz, a także stolarz meblowy i cieśla. Przytoczony raport podaje, że w 2015 r. w Związku Rzemiosła Polskiego egzaminowi mistrzowskiemu w zawodzie stolarz poddano 109 osób. Do egzaminu mistrzowskiego w zawodzie cieśla przystąpiły 41 osoby, w zawodzie stolarz meblowy – 5 osób. Łącznie dla dyplomów mistrzowskich w zawodach związanych z obróbką drewna powołano 111 komisji egzaminacyjnych (według stanu na dzień 31 grudnia 2015 r.). Zainteresowanie przystępowaniem do egzaminów w zawodach związanych z obróbką drewna jest niewątpliwie związane z zapotrzebowaniem rynku pracy. Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego, w dziale „Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny” w 2013 r. pracowało 119,5 tys. osób, w 2014 r. – 127,1 tys. osób. Odnotowuje się także wzrost wynagrodzenia w tym dziale przetwórstwa przemysłowego (zob. GUS, „Rocznik Statystyczny Pracy”, 2015). Ponadto w 2014 r. liczba podmiotów gospodarczych w dziale „Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny” wyniosła nieco ponad 17 tys. – GUS, „Rocznik Statystyczny Przemysłu”, 2015). Szacuje się, że niemal w całej Polsce w 2017 r. wystąpi deficyt poszukujących pracy w sektorze obróbki drewna i stolarstwa („Barometr zawodów”, https://barometrzawodow.pl/pl/polska/prognozy-na-mapach/2017/robotnicy-obrobki-drewna-i-stolarze,2017,polska,,polska,relacja-miedzy-dostepna-sila-robocza-a-nbsp-zapotrzebowaniem-na-pracownikow,12,,142,,,1,0, dostęp z dnia 27.10.2016). Powyższe dane pozwalają wnioskować, że wzrost zatrudnienia w sektorze produkcji wyrobów z drewna i tworzyw drzewnych będzie stałą tendencją. Jednym z zawodów związanych z obróbką drewna jest stolarz. Wyodrębnienie specjalności w tej grupie zawodów jest związane ze znacznym zróżnicowaniem asortymentu produktów i usług świadczonych przez osoby pracujące przy obróbce drewna. Wytwórstwo przedmiotów z drewna jest powiązane z rozwojem rynku nieruchomości. Według raportu „Poland. The real state of real estate” Zespołu Doradztwa Rynku Nieruchomości EY rynek inwestycji w nieruchomości w Polsce osiągnął w 2014 r. 3,1 mld euro. W 2014 r. oddano do użytkowania 143 tys. lokali mieszkaniowych; w 2015 r. liczba zwiększyła się do niemal 148 tys. (GUS, „Budownictwo mieszkaniowe w okresie styczeń-grudzień 2015 roku”, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/przemysl-budownictwo-srodki-trwale/budownictwo/budownictwo-mieszkaniowe-w-okresie-styczen-grudzien-2015-roku,5,49.html). W I półroczu 2016 r. oddano do użytkowania niemal 74 tys. mieszkań, tj. o 9807 (o 15,3%) więcej niż w I półroczu 2015 r. (GUS, „Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-IX 2016 r.”, 2016). Prężnie rozwijający się rynek nieruchomości sprzyja rozwojowi usług stolarskich. Wzrost liczby oddawanych do użytkowania mieszkań wpływa na zwiększające się zapotrzebowanie na wyroby stolarstwa otworowego (drzwi i okna). Według raportu GUS „Produkcja wyrobów przemysłowych w 2015” w Polsce wyprodukowano prawie 17 tys. okien i drzwi, ościeżnic i progów z drewna (http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5477/3/13/1/produkcja_wyrobow_przemyslowych_w_2015_r.xlsx). Ważnym aspektem jest eksport stolarki budowlanej. W 2015 r. Polska została liderem eksportu okien i drzwi wśród państw członkowskich Unii Europejskiej. Analitycy Centrum Analiz Branżowych szacują, że w 2016 r. eksport polskich okien i drzwi może zwiększyć się kolejne 10% (http://www.materialybudowlane.info.pl/9166-polska-liderem-eksportu-okien-i-drzwi-wsrod-czlonkow-ue.html). Warto dodać, że mieszkania na rynku pierwotnym oddawane są w stanie deweloperskim, zatem niezbędne jest ich wyposażenie w wyroby stolarskie, takie jak schody, boazerie, meble, dodatki czy wyposażenie kuchni. Rynek usług budowlanych zmierza w kierunku coraz większej profesjonalizacji prac wykończeniowych, w tym prac stolarskich. Wynika to z rozwijających się technologii wymagających aktualnej wiedzy i nowych umiejętności. Wiąże się to z nowymi trendami i modą w zakresie wykańczania wnętrz przy użyciu nietypowych materiałów lub według specyficznego projektu. Sprawia to, że wzrasta zapotrzebowanie na usługi osób dobrze przygotowanych do wykonywania tego typu prac oraz mogących potwierdzić swoje kwalifikacje. Dyplomy mistrzowskie pozwalają zachować ciągłość zawodu w kolejnych pokoleniach, są gwarancją podtrzymania wieloletniej tradycji przekazywania kompetencji rzemieślniczych. Stanowią też potwierdzenie wysokiej jakości edukacji rzemieślniczej, realizowanej w relacji mistrz – uczeń. Dają więc szansę przygotowania kadr do szkolenia również w zawodach unikatowych i artystycznych. Kwalifikacja "Stolarz – dyplom mistrzowski" stanowi propozycję zarówno dla osób wchodzących czy powracających na rynek pracy, jak i dla osób aktywnych zawodowo w obszarze związanym z obróbką drewna. Kwalifikacje te wychodzą naprzeciw oczekiwaniom osób, które chcą formalnie potwierdzić lub wzbogacić swoje kompetencje, np. osób młodych poszukujących kierunków swojego rozwoju zawodowego, osób hobbystycznie i chałupniczo zajmujących się wytwórstwem, naprawą, renowacją i konserwacją wyrobów stolarskich.
Osoba posiadająca kwalifikację "Stolarz - dyplom mistrzowski" może m.in.:
− wytwarzać wyroby stolarskie, takie jak drzwi wewnętrzne i zewnętrzne, okna, parapety, schody, balustrady, meble, powały, podsufitki, boazerie, altany, meble ogrodowe, ogrodzenia, tarasy, podłogi drewniane, listwy ozdobne profilowane, trumny, elementy wyposażenia budynków sakralnych (ławy, krzyże, konfesjonały), przedmioty codziennego użytku (ramy do obrazów, przedmioty kuchenne), zabawki drewniane, galanteria drewniana;
− wytwarzać meble, w tym meble na zamówienie, meble drewniane, stylowe, stylizowane, designerskie w małym zakładzie stolarskim bądź we własnej firmie, warsztacie, pracowni;
− pracować w warsztatach i pracowniach zajmujących się naprawą, renowacją i konserwacją mebli i elementów wyposażenia wnętrz;
− pracować w fabrykach przy produkcji mebli stanowiących wyposażenie mieszkań oraz wchodzące w skład wyposażenia restauracji, hoteli, ośrodków wypoczynkowych;
− pracować w zakładach produkcyjnych i remontowych, takich jak stocznie, warsztaty taboru kolejowego;
− szkolić uczniów w zawodzie stolarz, współpracować ze szkołami w ramach nauki zawodu, być instruktorem praktycznej nauki zawodu;
− współpracować ze szkołami wyższymi w ramach praktyk, a także przyjmować stażystów.
Po spełnieniu określonych warunków może przystąpić do egzaminów mistrzowskich w takich zawodach, jak m.in. stolarz meblowy, stolarz budowlany, renowator mebli artystycznych, tokarz w drewnie.
Może również zdobyć specjalizację w takich zawodach, jak szkutnik, bednarz, kołodziej.
Szczegółowe wymagania dotyczące walidacji i podmiotów przeprowadzających walidację są określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2017 r. w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (Dz. U. poz. 89 i 1607) oraz w standardzie wymagań egzaminacyjnych.
Metody stosowane w walidacji
Weryfikacja efektów uczenia się wymaganych dla kwalifikacji jest przeprowadzana w dwóch etapach. Etap praktyczny polega na samodzielnym wykonaniu przez kandydata zadań egzaminacyjnych sprawdzających umiejętności ujęte w zestawach efektów uczenia się 01–03. Etap teoretyczny (składający się z części pisemnej i ustnej) polega na udzieleniu odpowiedzi na pytania sprawdzające umiejętności określone we wszystkich zestawach efektów uczenia się.
Zasoby kadrowe – kompetencje osób przeprowadzających walidację
W skład komisji przeprowadzającej egzamin mistrzowski wchodzi, co najmniej pięć osób: przewodniczący komisji lub jego zastępca, co najmniej trzech członków komisji oraz sekretarz, który sprawuje obsługę administracyjno-biurową komisji egzaminacyjnej i nie uczestniczy w przeprowadzaniu egzaminu oraz ocenianiu i ustalaniu jego wyniku. Przewodniczący komisji i jego zastępcy posiadają wykształcenie wyższe oraz co najmniej 6-letni okres wykonywania zawodu, którego dotyczy egzamin. W przypadku braku możliwości powołania przewodniczącego komisji lub zastępcy, którzy posiadaliby wykształcenie wyższe oraz co najmniej 6-letni okres wykonywania zawodu, którego dotyczy egzamin, w szczególności w przypadku egzaminu przeprowadzanego w zawodzie unikatowym, przewodniczący komisji lub zastępcy przewodniczącego komisji posiadają: wykształcenie średnie lub średnie branżowe i tytuł mistrza w zawodzie, którego dotyczy egzamin, lub w zawodzie wchodzącym w zakres tego zawodu oraz co najmniej 3-letni okres wykonywania zawodu, którego dotyczy egzamin, lub zawodu wchodzącego w zakres tego zawodu, po uzyskaniu tytułu mistrza, albo
wykształcenie średnie lub średnie branżowe i tytuł technika w zawodzie, którego dotyczy egzamin, lub w zawodzie wchodzącym w zakres tego zawodu oraz co najmniej 6-letni okres wykonywania zawodu, którego dotyczy egzamin, lub zawodu wchodzącego w zakres tego zawodu, po uzyskaniu tytułu technika, albo
wykształcenie zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe i tytuł mistrza w zawodzie unikatowym, którego dotyczy egzamin, oraz co najmniej 6-letni okres wykonywania zawodu, po uzyskaniu tytułu mistrza.
Członkowie komisji posiadają:
wykształcenie co najmniej zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe i tytuł mistrza w zawodzie, którego dotyczy egzamin, lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, oraz co najmniej 3-letni okres wykonywania zawodu, którego dotyczy egzamin, lub zawodu wchodzącego w zakres tego zawodu, po uzyskaniu tytułu mistrza, albo
wykształcenie, co najmniej średnie lub średnie branżowe i tytuł technika w zawodzie, którego dotyczy egzamin, lub w zawodzie wchodzącym w zakres tego zawodu oraz co najmniej 6-letni okres wykonywania zawodu, którego dotyczy egzamin, lub zawodu wchodzącego w zakres tego zawodu, po uzyskaniu tytułu technika.
Przewodniczący komisji, jego zastępcy oraz członkowie komisji posiadają przygotowanie pedagogiczne wymagane od nauczycieli, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2018 r. poz. 967), lub ukończyli kurs pedagogiczny wymagany od instruktorów praktycznej nauki zawodu, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2018 r. poz. 1457, 1560 i 1669), obowiązujących przed dniem 1 września 2017 r., oraz art. 120 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 996, 1000, 1290 i 1669). Przewodniczącym komisji, zastępcami przewodniczącego komisji oraz członkami komisji mogą być także osoby, które są wpisane do ewidencji egzaminatorów, o której mowa w art. 9c ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, w zakresie przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe lub egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie. Sekretarze komisji są wyznaczani spośród pracowników organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła, posiadających minimum wykształcenie średnie lub średnie branżowe i minimum 2-letni staż pracy w organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła. Osoby wchodzące w skład komisji są obowiązane ukończyć szkolenie zorganizowane przez izbę rzemieślniczą.
Sposób prowadzenia walidacji oraz warunki organizacyjne i materialne niezbędne do prawidłowego prowadzenia walidacji:
etap praktyczny przeprowadza się u pracodawców lub w warsztatach szkoleniowych, posiadających warunki organizacyjne i techniczne niezbędne do wykonania zadań egzaminacyjnych;
czas etapu praktycznego nie może być krótszy niż 120 minut i nie dłuższy niż 24 godziny, łącznie w ciągu 3 dni; czas części pisemnej nie może być krótszy niż 45 minut i nie dłuższy niż 210 minut;
w trakcie przeprowadzania etapu praktycznego egzaminu każdy zdający pracuje przy osobnym stanowisku pracy; nadzór nad wykonywaniem przez zdającego zadań egzaminacyjnych etapu praktycznego egzaminu sprawuje co najmniej dwóch członków zespołu egzaminacyjnego wyznaczonych przez przewodniczącego zespołu egzaminacyjnego; czas części ustnej etapu teoretycznego nie może być dłuższy niż 30 minut.
