Mediacja rozumiana jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów (ADR) pozwala uczestnikom określić kwestie sporne, zmniejszyć bariery komunikacyjne, opracować propozycje rozwiązań i, jeśli taka jest wola stron, zawrzeć wzajemnie satysfakcjonującą ugodę mediacyjną. Powodzenie mediacji jako skutecznej metody rozwiązywania konfliktów zależy jednak od profesjonalizmu mediatorów, wysokiego poziomu ich kwalifikacji i etyki zawodowej. Znajduje to odzwierciedlenie w przyjętych rozwiązaniach prawnych – krajowych i europejskich oraz w rosnącym zapotrzebowaniu na usługi mediatorów. Obecnie brakuje w Polsce określonych przez prawo kwalifikacji mediatorów. Włączenie kwalifikacji „Prowadzenie mediacji sądowych i pozasądowych w sprawach gospodarczych” do ZSK pozwoli na ustandaryzowanie procesu nadawania kwalifikacji mediatorom oraz podkreślenie rangi jaką mediacje odgrywają w życiu społecznym i gospodarczym. Szczególne znaczenie odgrywa mediacja ze skierowania sądu, której stosowanie znacząco wpływa na szybkość i sprawność rozstrzygania spraw w postępowaniu sądowym. Istotne jest, iż mediacja, pod pewnymi warunkami, może być stosowana na każdym etapie postępowania, zarówno przed, jaki i wszczęciu przewodu sądowego, pozwala zatem na skuteczne zakończenie spraw wieloletnich oraz złożonych i generujących wysokie koszty postępowania. Dopuszczana jest również w postępowaniu nakazowym czy uproszczonym, po wniesieniu przez stronę sprzeciwu/zarzutów, umożliwiając wypracowanie porozumienia w odniesieniu do spłaty należności wynikającej z faktury czy kwestii rozliczenia odsetek. Udział w postępowaniu mediacyjnym oznacza dla zainteresowanych również istotne korzyści finansowe w postaci zwrotu części opłaty oraz braku dalszych kosztów postępowania związanych z jego spornym charakterem. Rosnące znaczenie dostrzega się również w mediacji pozasądowej gospodarczej. Przedsiębiorcy świadomi korzyści wynikających z mediacji, już w umowach łączących strony wskazuję nie tylko mediację, ale i mediatora czy określony ośrodek mediacyjny, jako podmiot kompetentny do rzetelnego i szybkiego przeprowadzenia postępowania rozwiązującego spór między przedsiębiorcami, na każdym etapie współpracy. I. Rola mediacji we współczesnym życiu społecznym i gospodarczym. Mediacja staje się współcześnie nie tylko istotnym komponentem systemu prawa i wymiaru sprawiedliwości, ale również ważnym sposobem rozwiązywania problemów życia społecznego. Zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE L z dnia 24 maja 2008 r.) państwa członkowskie zostały wezwane do stworzenia alternatywnych, pozasądowych procedur, gdyż zagwarantowanie lepszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, stanowiące jeden z celów w ramach polityki Unii Europejskiej w zakresie ustanowienia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, powinno obejmować także dostęp do sądowych oraz pozasądowych metod rozwiązywania sporów. Dyrektywa powinna przyczynić się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, w szczególności jeśli chodzi o dostępność usług mediacyjnych. W wyniku prac instytucji międzynarodowych lub ponadnarodowych przyjęto międzynarodowe standardy dotyczące mediacji, które znajdują swoje odzwierciedlenie w: Rekomendacji Komitetu Rady Ministrów Rady Europy Rec (2002) 10 z 18 września 2002 r. o mediacji w sprawach cywilnych, a także ustawie wzorcowej z 2002 r. o międzynarodowej koncyliacji handlowej przyjętej przez Komisję Międzynarodowego Prawa Handlowego ONZ. Szczególne zainteresowanie mediacją dotyczy sfery stosunków cywilnych i gospodarczych, gdyż fundamentalne zasady prawa prywatnego, takie jak autonomia woli, swoboda umów, brak podporządkowania i równorzędność stron stosunku prawnego stanowią naturalną domenę zastosowania mediacji. Jednym z kierunków działań Ministerstwa Sprawiedliwości, w ramach „Strategii modernizacji przestrzeni sprawiedliwości w Polsce na lata 2014-2020” jest szerokie wykorzystywanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) oraz związana z tym popularyzacja idei mediacji, prowadząca do znacznego zwiększenia zakresu wykorzystania tego narzędzia na etapie poprzedzającym postępowanie przed sądem. W tym celu prowadzone są prace legislacyjne mające na celu uproszczenie procedur mediacyjnych oraz zachęcające strony do szerszego korzystania z polubownego rozwiązywania sporów i konfliktów. Metody ADR, w tym mediacja zostały usytuowane w strukturze organizacyjnej Ministerstwa Sprawiedliwości w Departamencie Strategii i Funduszy Europejskich, w którym działa Zespół ds. mediacji, co spowodowało urealnienie prowadzenia skutecznych działań na rzecz upowszechniania i popularyzacji metod ADR w rozwiązywaniu sporów. II. Zasięg mediacji. Zauważalnym efektem powyższych działań jest systematyczny wzrost liczby spraw kierowanych do mediacji. Do popularyzacji mediacji przyczyniła się także w pewnym stopniu zmiana przepisów prawnych, która nastąpiła od 1 stycznia 2016 r., kiedy to weszły w życie nowe przepisy kodeksu postępowania cywilnego zmieniające zasady prowadzenia mediacji [ustawa z dnia 13 października 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów, Dz.U. 2015, poz.]. Celem nowelizacji było rozszerzenie i upowszechnienie wykorzystywania mediacji w sprawach gospodarczych, a zatem przy udziale przedsiębiorców. Według danych Wydziału Statystycznego Informacji Zarządczej – Departament Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwa Sprawiedliwości (https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowaniawieloletnie/) łączna liczba spraw gospodarczych skierowanych do postępowań mediacyjnych w sądach okręgowych i rejonowych, w skali kraju, wzrosła ze 116 spraw w 2006 roku do 2034 w 2016 w sądach okręgowych oraz z poziomu 140 spraw w 2006 roku do 4210 spraw w 2016 roku w sądach rejonowych. III. Mediacja w kontekście prawnym. Mediacja w sprawach cywilnych (w tym gospodarczych) jest instytucją, która została wprowadzona do polskiego porządku prawnego 10 grudnia 2005 roku z mocy Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2005, nr 172, poz. 1438. Projekt ustawy został stworzony przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości w latach 2002-2003. Przyjęto wówczas założenie, że „mediatorem w sprawach cywilnych może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych i korzystająca w pełni z praw publicznych, za wyjątkiem sędziego, który nie jest w stanie spoczynku”. Próbę dookreślenia kompetencji mediatorów podjęła Społeczna Rada ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów, która jest zespołem doradczym Ministra Sprawiedliwości do spraw szeroko rozumianej problematyki Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów. Rada uchwaliła 26 czerwca 2006 „Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora”, wskazując, że powodzenie mediacji jako skutecznej metody rozwiązywania konfliktów zależy w dużym stopniu od profesjonalizmu mediatorów i wysokiego poziomu ich etyki zawodowej. Z dniem 30 stycznia 2016 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów. Rozporządzenie wprowadziło nową kategorię „stałych mediatorów”. Obecnie na listy stałych mediatorów prowadzone przez prezesów sądów okręgowych może zostać wpisany mediator (każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych i korzystająca w pełni z praw publicznych, za wyjątkiem sędziego, który nie jest w stanie spoczynku), który spełnia dodatkowo następujące warunki: nie był karany za przestępstwo umyślne, co najmniej 26-letni, znający język polski oraz posiadający wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji (w rozporządzeniu przykładowo wskazano, że dokumenty powinny poświadczać m.in. odbycie szkolenia z zakresu mediacji, określać specjalizację mediatora oraz jego wykształcenie). Rozporządzenie w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów należy ocenić jako krok we właściwym kierunku, ale - w kontekście zapotrzebowania na profesjonalne usługi mediatorów i braku regulacji na rynku szkoleniowym - w dalszym ciągu niewystarczający. W związku z tym istnieje potrzeba dookreślenia wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych niezbędnych do prowadzenia mediacji sądowych i pozasądowych, ze szczególnym uwzględnieniem charakteru sprawy poddawanego mediacji, do czego przyczyni się włączenie kwalifikacji do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.
