Epidemiologia chorób nowotworowych w Polsce Mianem nowotworów złośliwych określa się grupę około 100 schorzeń, które zostały sklasyfikowane w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych [1]. Nowotwory złośliwe są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów, a dane epidemiologiczne dla Polski wskazują na przewidywany wzrost znaczenia zdrowotnego i społecznego tych schorzeń [2]. Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce osiągnęła w 2010 roku ponad 140,5 tys., z czego około 70 tys. u mężczyzn i 70,5 tys. u kobiet [1]. W 2014 r. na nowotwory zachorowało 159,2 tys. osób, a w 2016 roku liczba zachorowań na nowotwory wzrosła do 180 tys. [1, 2]. Według szacunków w 2029 roku w Polsce na nowotwory zachoruje ponad 213 tys. osób, czyli o około 1/3 więcej niż w 2014 roku [2]. Zachorowania na nowotwory złośliwe nie występują z równą częstością w ciągu życia człowieka. Większość zachorowań na nowotwory złośliwe (70% u mężczyzn i 60% u kobiet) występuje po 60. roku życia. Ryzyko zachorowania na nowotwór wzrasta wraz z wiekiem, osiągając szczyt w ósmej dekadzie życia [1]. Jednak choroba nowotworowa nie jest problemem tylko ludzi starszych. W populacji poniżej 35. roku życia, pomimo niskiej bezwzględnej liczby nowych pacjentów, istotnie rośnie współczynnik zachorowań na nowotwory złośliwe. Szczególnie silnie problem ten dotyka młodych kobiet [2]. U dzieci i młodzieży w wieku od 0 do ukończenia 17. roku życia stwierdza się ok. 1100–1200 nowych zachorowań rocznie. Równocześnie od kilku lat obserwuje się współczynnik zachorowalności zbliżony do 140–145 nowych zachorowań na 1 mln dzieci i młodzieży w tym wieku [3]. Istotne znaczenie ma wzrastający wskaźnik chorobowości – obecnie w Polsce żyje niemal 400 tysięcy osób, u których nowotwory rozpoznane zostały w ciągu ostatnich 5 lat. Zwiększenie zachorowalności i chorobowości powoduje coraz większe wyzwania pod względem możliwości zapewnienia właściwego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego [4], a jednocześnie potrzebę odpowiedniej jakości usług świadczonych przez osoby wspierające chorych oraz ich rodziny i otoczenie. Szacuje się, że monitorowania stanu zdrowia wymaga także kilkanaście tysięcy osób, które w dzieciństwie przeszły leczenie choroby nowotworowej [3] z uwagi na możliwość wystąpienia późnych następstw terapii [5]. Przeżycia 5-letnie w ciągu pierwszej dekady XXI wzrosły u mężczyzn z 32,9% do 37,3%, natomiast u kobiet z 51,2% do 53,5% [1]. U dzieci i młodzieży możliwości wyleczenia dotyczą ponad 80% pacjentów [3]. Liczba zgonów z powodu chorób nowotworowych w 2005 r. przekroczyła 90 tys., a w 2014 r. zwiększyła się do 95,6 tys. [1]. Częstość zgonów nowotworowych w zależności od wieku jest pochodną występowania zachorowań w poszczególnych grupach wieku. Większość zgonów na nowotwory złośliwe (75%) występuje po 60. roku życia. Ryzyko zgonu na nowotwór wzrasta wraz z wiekiem, osiągając szczyt w ósmej, dziewiątej dekadzie życia [1]. U dzieci zgony z powodu choroby nowotworowej dotyczą ok. 15% pacjentów [3]. Wprowadzenie kwalifikacji „Diagnoza i pomoc psychoonkologiczna osobom chorym onkologicznie, osobom po chorobie nowotworowej oraz ich rodzinom i otoczeniu – Psychoonkolog” umożliwi pacjentom w okresie schyłku życia i ich rodzinom dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej w zgodzie z zaleceniami Ministra Zdrowia wyrażonymi w rozporządzeniu regulującemu zasady świadczenia opieki paliatywnej i hospicyjnej. Standardy opieki medycznej i psychospołecznej nad pacjentem onkologicznym W przypadku chorych na wczesne postacie nowotworów – kluczem do efektywnego i skutecznego leczenia (wyleczenia) jest szybkie, radykalne i wielodyscyplinarne postępowanie stanowiące kompilację strategii z dziedziny chirurgii onkologicznej, onkologii klinicznej i radioterapii ale także dostępności pomocy psychologicznej. W ramach leczenia systemowego o założeniu paliatywnym – czyli de facto długotrwałego leczenia przewlekłej choroby nowotworowej chorzy niejednokrotnie mają gorszy dostęp do optymalnego leczenia [5]. Systemowe podejście do chorób nowotworowych może zapewnić skuteczniejszą opiekę nad pacjentami chorymi na raka. Zintegrowana opieka nad pacjentami onkologicznymi i ich bliskimi, uwzględniająca dobre samopoczucie i wsparcie psychospołeczne, jest istotnym elementem, który należy rozwijać. Wprowadzenie wnioskowanej kwalifikacji może ułatwić realizację założeń i postulatów o zintegrowanej opiece i pomocy psychologicznej pacjentów zawartej w standardach określonych w Narodowym Programie Zwalczania Chorób Nowotworowych na lata 2016-2024. Aktualne zalecenia i standardy leczenia nowotworów zostały opracowane i opublikowane w 2013 r. przez Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej [6]. Standardy opieki psychospołecznej na pacjentem onkologicznym nie są ujęte w tych zaleceniach. Jedynie w ramach leczenia wspomagającego u pacjenta ze zmęczeniem jako następstwem leczenia umieszczono propozycje oddziaływania relaksacyjnego i psychoterapeutycznego jako form leczenia niefarmakologicznego. W onkologii i hematologii dziecięcej opieka psychospołeczna jest traktowana jako integralna część leczenia p/nowotworowego i ma formę ujednoliconych standardów [6, 7]. Potrzeba włączenia kwalifikacji do ZSK Choroba nowotworowa dla dużej części pacjentów przekształca się w zagrażający życiu stan przewlekły, co stanowi nowe wyzwanie dla kompleksowej opieki onkologicznej, w tym psychoonkologicznej. Obejmuje ona między innymi zmianę roli pacjenta w bardziej aktywnym udziale w decyzjach terapeutycznych i samym leczeniu. Aby zapewnić skuteczność tego procesu, potrzebne są osoby z odpowiednimi kwalifikacjami, które potrafią samodzielnie diagnozować stan psychiczny pacjenta onkologicznego oraz indywidualne potrzeby i oczekiwania chorych i ich otoczenia,. Leczenie onkologiczne może wywoływać znaczne, krótko- i długoterminowe skutki uboczne np. utratę funkcjonalną w różnych domenach behawioralnych i życiowych (fizycznych, poznawczych, emocjonalnych, społecznych i zawodowych). W związku z tym jakość życia i status funkcjonalny pacjenta ulega znacznemu pogorszeniu a pacjenci i ich rodziny stają w obliczu wielu wyzwań związanych z radzeniem sobie w tej sytuacji. W związku z powyższym niezbędne jest zapewnienie chorym oraz ich rodzinom właściwej diagnozy stanu psychicznego oraz profesjonalnej pomocy psychologicznej i adekwatnej psychoterapii. Włączenie kwalifikacji „Diagnoza i pomoc psychoonkologiczna osobom chorym onkologicznie, osobom po chorobie nowotworowej oraz ich rodzinom i otoczeniu – Psychoonkolog” zapewni pacjentom, ich rodzinom i otoczeniu dostęp do rzetelnej pomocy psychoonkologicznej, wykorzystującej metody i techniki psychoterapeutyczne o udokumentowanej skuteczności. Piśmiennictwo. 1. Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem-2/ 2. Raport "Dostęp pacjentów onkologicznych do terapii lekowych w Polsce na tle aktualnej wiedzy medycznej". PEX Pharma Sequence, 2017. https://www.alivia.org.pl/raport2017/Raport2017_Fundacja_Alivia.pdf 3. Kowalczyk JR. Epidemiologia nowotworów dziecięcych. [W:] Kowalczyk JR (red.) Wprowadzenie do onkologii i hematologii dziecięcej. Warszawa, 2011: 5-13. file:///C:/Users/Uniwersytet%20Medyczny/Downloads/Onkologia_i_hematologia.pdf 4. Krzakowski M: Komentarz eksperta. [W:] Raport "Dostęp pacjentów onkologicznych do terapii lekowych w Polsce na tle aktualnej wiedzy medycznej". PEX Pharma Sequence. 2017: 96-97. 5. Krawczuk-Rybak M. Późne następstwa leczenia nowotworów dziecięcych. [W:] Kowalczyk JR. Epidemiologia nowotworów dziecięcych. [W:] Kowalczyk JR (red.) Wprowadzenie do onkologii i hematologii dziecięcej. Warszawa, 2011: 151-153. 6. Europejskie Standardy Opieki nad Dziećmi z Chorobą Nowotworową. Warszawa, 2011. 7. https://www.siope.eu/wp-content/uploads/2013/09/European_Standards_Polish.pdf 8. Kowalczyk JR, Samardakiewicz M. Fitzgerald E. et al. Towards reducing inequalities: European Standards of Care for Children with Cancer. Eur. J. Cancer 2014 vol. 50 nr 3 s. 481-485. 9. Wysocki P: Komentarz eksperta. [W:] Raport "Dostęp pacjentów onkologicznych do terapii lekowych w Polsce na tle aktualnej wiedzy medycznej". PEX Pharma Sequence, 2017: 98-99. 10. Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Aktualne zalecenia i standardy. 2013. http://onkologia.zalecenia.med.pl/
Metody stosowane w walidacji
Do weryfikacji efektów uczenia się określonych dla niniejszej kwalifikacji dopuszcza się wyłącznie następujące metody:
1) standaryzowany test wiedzy;
2) analiza dowodów i deklaracji (za pomocą opisu pracy z pacjentem w „Dzienniczku pracy z pacjentem”), prowadzonego co najmniej dla 3 pacjentów chorych onkologicznie; pacjenci wybrani do opisu powinni być w różnych sytuacjach klinicznych (w tym: rozpoznanie choroby zasadniczej, faza choroby nowotworowej, reakcja na leczenie, zespoły psychopatologiczne, sytuacja psychospołeczna);
3) rozmowa na temat dostarczonego przez kandydata „Dzienniczka pracy z pacjentem”– jako metoda uzupełniająca analizę , o której mowa w pkt 2.
Do analizy dowodów i deklaracji niezbędne jest dostarczenie „Dzienniczka pracy z pacjentem”.
„Dzienniczek pracy z pacjentem” powstaje w wyniku pracy z pacjentem chorym onkologicznie. Pacjenci wybrani do opisu powinni być w różnych sytuacjach klinicznych, w tym rozpoznanie choroby zasadniczej, faza choroby nowotworowej, reakcja na leczenie, zespoły psychopatologiczne, sytuacja psychospołeczna. Łącznie liczba prowadzonych osób nie może być mniejsza niż 3. Dla każdej osoby objętej pomocą psychoonkologiczną zapisy w „Dzienniczku pracy z pacjentem” powinny zawierać:
1) daty i miejsca spotkań z pacjentem (bez danych pozwalających na identyfikację), dla każdego pacjenta co najmniej 3 opisy przebiegu spotkań po około 45 minut każde;
2) opisy pacjentów, powinny uwzględniać:
a) istotne informacje dotyczące pacjenta (np. wstępne rozpoznanie medyczne, diagnoza onkologiczna, fazy choroby, formy i techniki leczenia),
b) schemat wywiadu (w tym np. wiedza pacjenta o swojej chorobie i procesie leczenia, mocne i słabe strony pacjenta, jego rodziny i otoczenia),
c) omówienia przeprowadzonego przez siebie wywiadu klinicznego:
- problem diagnostyczny pacjenta (w zakresie zachowania, procesów i mechanizmów psychicznych, osobowości) z uwzględnieniem kontekstu rodziny lub otoczenia),
- cel badania (z uwzględnieniem etiologii, patomechanizmów objawów),
- hipotezy (z uwzględnieniem etiologii, patomechanizmów objawów),
- procedury badania i weryfikacji hipotez,
- wnioski (uwzględniające zasoby pacjenta, jego rodziny i otoczenia),
- wynikające z wniosków propozycje pomocy psychoonkologicznej pacjentowi, jego rodzinie i otoczeniu,
d) plan udzielania pomocy psychoonkologicznej, uwzględniający:
- dobór metod i plan pracy, z uwzględnieniem możliwości zastosowania farmakoterapii lub psychoterapii,
- weryfikację hipotez diagnostycznych na podstawie nowych informacji uzyskiwanych w procesie udzielania pomocy psychoonkologicznej,
- ocenę efektywności podjętych działań, z odniesieniem do opisanych mechanizmów lub teorii psychologicznych opublikowanych w recenzowanych publikacjach naukowych (np. odniesienie do teorii przywiązania, teorii koherencji, poczucia własnej skuteczności lub umiejscowienia kontroli zdarzeń),
e) opis udzielonej porady psychologicznej (z uwzględnieniem propozycji rozwiązania problemu i reakcji pacjenta na podjęte działania),
f) opis procesu udzielania pomocy psychoonkologicznej, z wykorzystaniem metod i technik terapeutycznych,
z uwzględnieniem obserwowanych trudności oraz z oceną efektywności podjętych działań.
Zasoby kadrowe – wymagania kompetencyjne w stosunku do osób przeprowadzających walidację
Weryfikację efektów uczenia się przeprowadza komisja składająca się co najmniej z 3 osób, z których każda musi posiadać:
1) wykształcenie wyższe medyczne lub psychologiczne drugiego stopnia;
2) stopień naukowy doktora;
3) rekomendacja stowarzyszenia (działającego co najmniej od 10 lat, w którego statucie znajduje się określenie celów stowarzyszenia jako naukowe) zrzeszającego osoby zajmujące się sprawowaniem opieki nad chorymi na nowotwory, ich rodzinami i otoczeniem;
4) co najmniej 5 lat doświadczenia zawodowego w zakresie opieki sprawowanej nad chorymi na nowotwory, ich rodzinami i otoczeniem.
Sposób prowadzenia walidacji oraz warunki organizacyjne i materialne niezbędne do prawidłowego prowadzenia walidacji
Nie określa się sposobu prowadzenia walidacji oraz warunków organizacyjnych i materialnych niezbędnych do prawidłowego prowadzenia walidacji.
Etapy identyfikowania i dokumentowania
Nie określa się wymagań dla etapów identyfikowania i dokumentowania efektów uczenia się.
