Według danych BAEL wskaźnik zatrudnienia w III kwartale 2016 roku wśród osób z niepełnosprawnością wyniósł 14,6 %. Wśród osób objętych badaniem aż 84% przyznaje wprost, że nie poszukują aktywnie pracy. Sytuacja osób z niepełnosprawnością intelektualną (absolwenci szkół specjalnych) na rynku pracy jest niezwykle trudna. Na pierwszy plan wysunęła się bierność absolwentów szkół specjalnych. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się pensjonariusze domów pomocy społecznej. Po zakończeniu edukacji pomimo pełnej sprawności fizycznej nikt nie wspiera jakiejkolwiek formy aktywizowania tych osób.
W konsekwencji pojawiają się niepożądane zachowania, które zamiast działaniami terapeutycznymi tłumione są nadmierną lekoterapią. Najnowsze trendy terapeutyczne wskazują, że kluczowy wpływ na kondycję psychofizyczną osoby z niepełnosprawnością intelektualną ma stymulacja aktywności społeczno-zawodowej. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną są wykluczone i żyją na marginesie społeczeństwa, a ich potrzeby często nie są dostrzegane. Praca ma największą wartość terapeutyczną. Aby aktualny rynek pracy (5,9% stopa bezrobocia w Polsce) sięgnął po zasoby w postaci osób z niepełnosprawnością intelektualną, muszą się one wykazać określonymi umiejętnościami – nawet bardzo wąskimi, schematycznymi przez to mniej atrakcyjnymi dla pracownika w normie intelektualnej.
Udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w grudniu 2015 r. wynosił 6,9%, przy czym wśród zarejestrowanych jako bezrobotni wynosił 6,1%, zaś wśród zarejestrowanych jako poszukujący pracy - 46,8%. W ciągu 2014 roku pracodawcy zgłosili do urzędów pracy 55,5 tys. ofert pracy dla osób niepełnosprawnych. Wśród tej liczby 11,4% ofert (6,3 tys.) stanowiły oferty pracy subsydiowanej. Sytuacja długotrwałego pozostawania bez pracy jest bardziej powszechna wśród osób z niepełnosprawnością – co wskazuje na ich gorsze położenie na rynku pracy. Z kolei badania opinii bezrobotnych osób z niepełnosprawnością uwidaczniają, że większość z nich aktywnie poszukuje pracy i chce pracować, a około 1/5 jest zwolennikami pomocy socjalnej, która umożliwiłaby niepodejmowanie zatrudnienia. Z badań opinii pracodawców wynika, że w około 1/5 firm lub instytucji publicznych zatrudnia osoby z niepełnosprawnością fizyczną lub intelektualną. Jednocześnie dla ¼ respondentów niepełnosprawność fizyczna lub intelektualna stanowiła barierę przy zatrudnieniu pracownika, przy czym najczęściej wymieniane uzasadnienia miały naturę ekonomiczną lub technologiczną [1].
Na rynku pracy w obszarze gastronomii istnieje duże zapotrzebowanie na zatrudnienie pracowników na rozmaitych stanowiskach, co jest powiązane ze współczesnymi trendami związanymi z żywieniem zbiorowym. W placówkach świadczących usługę żywienia zbiorowego (np. domach dziennego pobytu, domach pomocy społecznej, szkolnych stołówkach itp.), restauracjach oraz przetwórniach spożywczych, coraz więcej uwagi przykłada się do stosowania zasad zdrowego żywienia. Dbałość o skomponowanie posiłku w zachowaniem zasad w zakresie kaloryczności, wartości odżywczych itp. spoczywa na kucharzach i staje się jednym z najbardziej czasochłonnych czynności w kuchni. Kucharze wykonują szereg złożonych zadań. W związku z powyższym, istnieje zapotrzebowanie na wykwalifikowane osoby, które mogłyby wspierać kucharza w wykonaniu prostych, jednak niezbędnych czynności związanych z procesem produkcyjnym w kuchni, np. takich jak zmywanie naczyń. Duża powtarzalność czynności związanych z czyszczeniem naczyń przeznaczonych do podania posiłków sprawia, że mogą być one postrzegane jako nieatrakcyjne, dlatego też zatrudnienie osób do wykonywania tej pracy nastręcza placówkom żywienia zbiorowego wiele trudności. W przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym bądź znacznym, powtarzalność tych czynności nie stanowi problemu. Osoby posiadające kwalifikację „Zmywanie naczyń” będą w stanie zapełnić istniejące luki kadrowe w zakładach żywienia zbiorowego.
Ponadto o zapotrzebowaniu na kwalifikację świadczą wyniki dotyczące uwarunkowań rehabilitacji/aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami [2]. Jedną z istotnych barier w aktywizacji zawodowej wskazywany jest brak posiadanych formalnych kwalifikacji oraz niepełnosprawność intelektualna jako typ niepełnosprawności, który jest postrzegany jako ograniczający gotowość do podjęcia zatrudnienia. Szczególnie pomocna może być koncepcja aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną opracowana i wdrożona przez Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Osobom Niepełnosprawnym „Siedlisko” w Staniszczach Wielkich, polegającą na ich aktywizowaniu w przyjaznym i dostosowanym do możliwości miejscu pracy. Obowiązki i zadania niepełnosprawnych pracowników dostosowane są do indywidualnych kompetencji i predyspozycji psychofizycznych.
Źródła:
[1] Mechanizmy zaradcze względem problemów na rynku pracy w województwie opolskim - analiza w oparciu o przeprowadzone badania oraz wiedzę ekspercką, Opole 2010.
[2] Badania sytuacji WTZ, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2014.
